Een échte ondernemer bepaalt zelf waar, wanneer en hoe hij werkt. Toch? In het ideaalplaatje van de fiscus misschien. De werkelijkheid is niet zo zwart-wit. ‘Stel dat een zzp’er die wij inhuren tot 18.00 uur door wil gaan op een project. Terwijl wij liever zien dat hij na 16.30 uur stopt om bewoners niet tot last te zijn’, illustreert Rob Hagemans, algemeen directeur van het gelijknamige vastgoedonderhoudsbedrijf uit Nijmegen. Gebruik van eigen materialen, ook zoiets. Hagemans: ‘Een eigen steiger of hoogwerker meenemen is onzin als onze steiger er al staat.’
Er is, kortom, een grijs gebied als het aankomt op de strengere handhaving van de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA). Dat zegt Hagemans en veel van zijn collega’s met hem. Schijnzelfstandigheid tegengaan is het belangrijkste doel van de wet. ‘Dat onderschrijven wij’, zegt Hagemans, die erkent dat er in Nederland misbruik is gemaakt van zelfstandig schilders. ‘Om mensen op een handige manier in te zetten. Onze bedoeling is dat nooit geweest.’
Maar de ervaren directeur – met 120 vakkrachten in vaste dienst en in het hoogseizoen een flexibele schil van 20 à 25 zzp’ers – weet ook dat de planning ‘niet langs een liniaaltje loopt’. ‘Het kan zijn dat je de hulp moet inschakelen van externe specialisten. Daarbij kijken wij altijd goed naar de vereisten. Sinds afgelopen voorjaar doen we dat nog scherper. Naast het gebruik van modelovereenkomsten, krijgen onze projectleiders een checklist, met vragen als: heeft-ie een eigen bus, eigen gereedschap en een KvK-inschrijving? En, misschien wel de belangrijkste; aantoonbaar meerdere opdrachtgevers?’
Toch wordt die laatste indicator overschat, zegt Koen Dijkstra. De zelfstandig schilder uit de regio Eindhoven is tevens voorzitter van Zelfstandigen Bouw (ZB), die de belangen behartigt van zzp’ers in de bouw. ‘Velen denken dat ondernemerschap afhangt van het hebben van meer dan drie opdrachtgevers. Maar de Belastingdienst hanteert daarin geen minimum.
In loondienst gedwongen
Hij wordt geregeld gebeld door bezorgde ZB-leden. Na het afbouwen van de zelfstandigenaftrek zien zij het ondernemerschap – met het verscherpte toezicht op schijnzelfstandigheid – allengs minder aantrekkelijk worden. Want ook de goeden worden de dupe, stelt Dijkstra. ‘Jongens die uit eigen beweging zzp’er zijn geworden en het goed geregeld hebben. Dat zijn vaak types die een bepaalde vrijheid nodig hebben, daar goed bij gedijen. Zij worden nu bijna in loondienst gedwongen.’
Detacheerders springen in dat gat, ziet de meesterschilder. ‘Ik werd er laatst door eentje gebeld. Hij bood mij schilders aan. Ik zei hem dat ik al ben voorzien. Toen wees hij mij op de nieuwe handhaving en dat ik een groot risico zou lopen. Daar moest ik om lachen, hij wist niet dat ik voorzitter ben van Zelfstandigen Bouw.’ Voor de goede orde: ‘De jongens met wie ik werk zijn allemaal ondernemer. Zij zorgen voor een eigen vangnet, nemen genoeg zelf werk aan en zijn niet alleen actief voor mij.’
Nu kan hij dit als eenpitter ook tamelijk goed overzien. Een ander verhaal is het bij een bedrijf als Wits Noord uit Drachten. Daar begon Anna Douma in september aan haar nieuwe baan als HR-manager. Met meteen een mooi dossier op haar bordje: hoe om te gaan met de wet DBA vanaf 2025? Douma kiest voor de menselijke aanpak en ging en gaat met alle zelfstandig schilders in gesprek. ‘Wat is je situatie, je uitgangspunt, hoe ziet je leven eruit, wat is de reden dat je ooit als zelfstandige bent begonnen, wat wil je in de toekomst en wat betekent dat voor je thuissituatie? Dat soort vragen.’
‘Iedereen heeft zijn eigen verhaal’
Mensen spreken, interesse tonen; het is haar stijl. ‘Want iedereen heeft zijn eigen verhaal. Daarbij leggen we uiteraard ook uit wat de nieuwe regels zijn.’ Zij is ervan overtuigd dat haar werkgever zzp-opdrachten kan blijven verstrekken, ’tegen duidelijke, vooraf vastgelegde voorwaarden.’ Anderen krijgen een dienstverband aangeboden. ‘Een aantal van onze zzp’ers heeft al aangegeven daarvan graag gebruik te maken.’
De ‘grote verschillen tussen zzp’ers onderling’, waarover zij het heeft, ziet haar Zeeuwse collega Antwan de Punder ook. De eigenaar van De Koeijer Schilders, gevestigd in Heinkenszand, signaleert vooral aan tweedeling tussen zijn schilders- en glaszetterstak. ‘Onze zelfstandig schilders hebben het iets beter voor elkaar dan een aantal van onze glasjongens. Zij dienen meerdere bedrijven per jaar, hebben eigen busjes met een eigen logo, eigen kleding en een eigen website. Die kun je best een rijtje woningen laten aannemen of werk bij een particulier. Een afgebakende opdracht waarvoor je ze verantwoordelijk maakt.’
Het gros van zijn glaszetters daarentegen kan als zelfstandige moeilijk op de oude voet verder. ‘Dan zullen ze bij ons of een ander bedrijf in dienst moeten komen. Ik zou ze overigens zeker aannemen. Willen ze dat niet, dan moeten ze een andere oplossing verzinnen en investeren in een eigen website, kleding en een bedrijfsbus. Een echte ondernemer wil dat, maar er is ook een groep die zegt: dat zijn allemaal kosten.’
‘Arbeidsmarkt kan niet zonder’
De Punder heeft 100 à 110 man aan het werk, waarvan 55 schilders, 35 glaszetters en kantoorpersoneel. ‘Van die hele groep zijn er vijftien zzp’er. Wij betalen hun een mooi bedrag, rond de 40 à 45 euro per uur. Wij worden er financieel niet beter van om zzp’ers in te huren ten opzichte van eigen mensen, maar bij piek en ziek hebben we ze gewoon hard nodig. Ik denk dat de hele arbeidsmarkt niet zonder kan.’ Hij hoopt vooral dat hij genoeg ‘handjes’ overhoudt om het werk uit te voeren.
Hij snapt de verscherpte handhaving overigens wel. ‘Het is bescherming van de echte zelfstandigen zonder personeel. De overheid is bang dat de groep die niet spaart voor later, straks haar handje ophoudt.’ Dijkstra vindt de handhaving terecht bij ‘schrijnende gevallen’, waarmee hij doelt op onderbetaling en/of slechte voorwaarden. ‘Maar op dit moment is er in onze ogen nog veel onduidelijkheid.’
Ook Anna Douma en Rob Hagemans zien een grijs gebied. Laatstgenoemde: ‘Het beeld waar de fiscus op let, is niet helemaal helder.’ Hij voorziet dat er carrousels gaan draaien van zelfstandig schilders die maximaal een half jaar voor het ene bedrijf werken ‘en dan aan de slag gaan voor een concullega. Dat zie je nu al gebeuren.’ Ondanks alles heeft Douma een goed gevoel over het jaar dat komen gaat. ‘Het is een combinatie van maatwerk leveren voor je zzp’ers én de wettelijke richtlijnen aanhouden.’ Precies wat Wits Noord probeert te doen. ‘Volgens mij ben je dan goed bezig.’