In 1881 op deze wijze geconstrueerd om zoveel mogelijk daglicht binnen te laten. De tijd lijkt in te hebben stil gestaan in het atelier, dat nog steeds een negentiende eeuws interieur lijkt te hebben. Het is tevens de bewaarplaats van kostbare school-archieven van meer dan een eeuw jaar oud, met daarin ook vele marmer- en houtimitaties.
Het atelier heeft een glazen dak om zoveel mogelijk daglicht binnen te laten
In het atelier staat een groep cursisten, te midden van grote wandpanelen geconcentreerd – in witte schilderjassen – toe te kijken hoe eigenaar-directeur Denise van der Kelen een specifieke marmerimitatie uitvoert. Ondertussen maken ze notities van de uitleg die hun docente tijdens deze demonstratie geeft. Daarna moeten de cursisten zelf aan de slag met het maken van deze marmerimitatie.
Dat geeft de 80-jarige Van der Kelen tijd voor het interview. “We voorzien met onze school in een behoefte en geven hier jaarlijks les van oktober tot maart, waarin we de cursisten specifiek de traditionele schildertechnieken leren, zoals die in de negentiende eeuw werden toegepast”, vertelt ze. “De deelnemers komen overal vandaan. Zo zitten er in de huidige groep schilders uit Amerika, Canada,Taiwan, Zwitserland, Oostenrijk en België.”
Het atelier ademt nog steeds een 19e eeuwse sfeer uit
Intensief programma
Van der Kelen legt uit dat haar studenten standaard 44 uren les per week krijgen in het atelier. Ook op zaterdagmorgen en daarnaast moeten ze in hun vrije tijd nog opdrachten maken. Van de ongeveer 1.050 uur studie worden er 750 besteed aan het leren imiteren van 25 marmersoorten en 25 houtsoorten.
De rest van de tijd wordt les gegeven in het aanbrengen van lijstwerk, verguldingen, patina, trompe- l’œils, letterwerk, maar bijvoorbeeld ook decor- effecten. Laatstgenoemde lessen omvatten het nabootsen van verschillende achtergrondeffecten, zoals watervallen of bloemen, en volgen een Italiaanse – op gouache gebaseerde – traditie.
“Samen met mijn dochter Sylvie verzorg ik een deel van de opleiding en daarnaast doen we een beroep op een aantal gespecialiseerde docenten. We zijn een privé-school die zichzelf altijd financieel heeft kunnen bedruipen.”
“Wat we hier de overige zes maanden van het jaar doen? Dan hebben mijn dochter en ik het druk met het restaureren van oude decoratiewerken”, zegt Van der Kelen.
“Veel organisaties en bedrijven doen hiervoor graag een beroep op ons. Zo is Sylvia momenteel bezig met decoratiewerk in het Brussels Justitiepaleis. Dat wordt gerenoveerd.” Van der Kelen vertelt dat het Institut Supérieur de Peinture Van Der Kelen- Logelain sinds de start in 1882 vrijwel nooit verlegen zit om studenten. “De hoogtijdagen waren na de Eerste Wereldoorlog, toen er soms honderd leerlingen tegelijk les kregen. Zo nu en dan zaten er ook moeilijkere jaren tussen. Vooral de laatste jaren neemt de belangstelling gelukkig weer flink toe.”
“We trekken tegenwoordig niet alleen meer vakschilders, maar ook steeds vaker kunstenaars aan. Een toelatingsvereiste van ons is dat een cursist goed moet kunnen tekenen, anders wordt het hier niks. Een schilderachtergrond is niet noodzakelijk. Eigenlijk heb ik het liefst dat iemand hier blanco binnenkomt, want dan kunnen we zo’n student gemakkelijker kneden met de vereiste kennis en hoeven we hem/haar geen handelingen af te leren, zoals deze persoon dat eerder altijd gewend was”, zegt Van der Kelen.
Met pen en papier in de hand kijken de studenten geconcentreerd toe hoe madame Van der Keelen een marmerimitatie aanbrengt
Geschiedenis
Van der Kelen belicht kort de historie van haar instituut in restauratie- en decoratietechnieken. In 1882 stichtte decoratieschilder Pierre Logelain in Brussel als eerste een school voor restauratie- en decoratieschilderen in Brussel.
Zijn collega en stadgenoot Alfred van der Kelen begon tien jaar later eveneens een dergelijke privé- opleiding: Institut Van der Kelen. Zijn jarenlange ervaring als decoratieschilder, opgedaan in Parijs, diende als basis van zijn lessen. De cursus van zes maanden die hij standaard aanbood, was als het ware een synthese van zeven jaren stage bij een decoratieschilder. Zijn opleiding kon altijd worden gevolgd in de kalme winterperiode van de huisschilder en daar was veel animo voor.
De lessen kenmerkten zich door intensief technisch en praktisch oefenen in het schoolatelier, waarbij tevens het observatievermogen en de rationele hantering van het penseel werden getraind. Na afloop van deze intensieve leergang beheersten de deelnemers de technieken van hout- en marmerimitatie en andere decoratietechnieken volledig.
Alfred van der Kelen (met bolhoed) geeft les aan zijn studenten (Foto: Van der Kelen-Logelain)
Clément volgde zijn vader Alfred Van der Kelen later op en besloot de school in 1951 te laten fuseren met die van de familie Logelain. Zo ontstond het Institut Supérieur de Peinture Van Der Kelen- Logelain. Van der Kelen junior leidde ook zijn vrouw Denise en zijn dochter Sylvie op in het vak. Na zijn overlijden in 1999 staan zij samen aan het roer van de privé- school in traditionele restauratie- en decoratietechnieken.
Tot op de dag van vandaag wordt de lesmethodiek van grondlegger Alfred van der Kelen nog steeds door hen gehanteerd. “Het doel is om deelnemers de aloude technieken uit de negentiende eeuw te leren en niet om hun eigen techniek te creëren”, benadrukt Van der Kelen. “Welke verf we in de lessen over imitatietechnieken gebruiken? De watergedragen lijnolieverf Toplin Aqua als grondlaag en de imitaties worden aangebracht met olieverven van Lefranc & Bourgeois.”
Specialiseren
Tijdens de les in het atelier treffen we Joline Brussel (29) uit Nieuwegein. Onder de bedrijfsnaam Brussel Sierschilderwerken verdient zij sinds 2019 haar brood als zzp’er met decoratie- en restauratiewerk als specialisme. “Om rond te kunnen komen doe ik er nu ook nog onderhoudsklussen bij, maar ik wil me graag verder ontwikkelen als decoratie- en restauratiespecialist. Daarom volg ik nu deze opleiding bij madame Van der Kelen”, legt ze uit.
Eerder volgde ze de opleiding specialist decoratie- en restauratieschilder aan het Nimeto te Utrecht en deed ze dit ook een jaar op het Technicum Noord te Antwerpen. Na haar schoolperiode werkte ze enige tijd als onderhoudsschilder bij twee schildersbedrijven.
“Ik vind de opleiding hier in Brussel tot dusver superleuk. Ik doe veel kennis op over decoratietechnieken en pigmenten en merk dat ik bij de praktijkuitvoering met sprongen vooruit ga”, zegt Brussel. “Het zijn lange, intensieve lesdagen, maar ik heb dat er graag voor over. Mijn bedrijf ligt nu even zes maanden stil. Ik ben nu als het ware even een andere wereld binnengestapt. De school beschikt over enkele kamers, waarvan ik er eentje huur.”
“De sfeer onderling is erg goed, we trekken buiten school ook veel met elkaar op, maar hebben in feite weinig vrije tijd. Dat vind ik niet erg. Met de opgedane kennis hoop ik me in de toekomst te kunnen onderscheiden als decoratie- en restauratieschilder.”
Joline Brussel in actie: “Ik doe hier veel kennis op over decoratietechnieken en ga in de praktijkuitvoering met sprongen vooruit.”
Discipline
Een andere cursist is Toulouse Bovenberg (21) uit Den Haag. Na twee jaar kunstacademie werkte zij enige tijd in een beeldhouwwinkel. “Daar leerde ik veel over steen en hout. In het verlengde daarvan trok de specialistische opleiding in hout- en marmerimitaties van madame Van der Kelen mijn aandacht”, vertelt ze.
“Ik vind het een pittige, maar heel mooie opleiding. Door de lessen is mijn op perspectief op veel dingen veranderd. Zelfs als ik buiten loop en naar de lucht kijk, zie ik nu een lijnenspel dat ik eerder nooit zag. In de nabije toekomst zou ik graag het maken van kunst willen combineren met restauratie- en decoratieschilderwerk.”
“Als je deze school binnenstapt, geef je je sociale leven voor zes maanden op en er wordt ook de nodige discipline van je verwacht”, glimlacht ze. “We moeten op tijd komen, mogen tijdens de lessen geen muziek luisteren, geen telefoons mee, de doos met verfattributen moet altijd op de juiste plek staan en de schilderjas dient wekelijks te worden gewassen.”
Toulouse Bovenberg (links) en Joline Brussel: “Het is een pittige, maar heel mooie opleiding.”
De Brusselse cursist Stans Vrijsen speelt een thuiswedstrijd en kan iedere avond na de lesdag thuis slapen. “Ik zit in de vrije kunsten en heb hier in de stad een eigen atelier. Daarnaast geef ik les op een school om goed rond te kunnen komen. Je waant je hier als het ware in een oude film, zó bijzonder is deze opleiding bij madame Van der Kelen.”
“Met de decoratietechnieken die ik van haar leer, hoop ik in de toekomst bij designers en architecten binnen te komen en bij te dragen aan het creëren van bijzondere interieurs. Daarnaast komt de opgedane kennis straks altijd van pas in het maken van mijn eigen kunstwerken.”
Student Stans Vrijsen poseert bij een marmerimitatie die zij op die dag onder het toeziend oog van madame Van der Kelen moet uitvoeren
Veel vraag
Na zes maanden sluiten de cursisten de opleiding af met een praktisch examen van een week. Een deskundige, internationale jury beoordeelt dan alle uitgevoerde werken. Alle geslaagden krijgen een diploma en een medaille. “Er is een grote vraag naar onze gediplomeerde leerlingen, onder andere van restauratieschildersbedrijven en organisaties in de sector van monumentenzorg”, vertelt Van der Kelen.
Ze is inmiddels tachtig jaar, maar geeft dagelijks nog graag les. “Ik heb schrik om te stoppen”, bekent ze. “Het is mijn leven. Ik beleef er nog steeds veel plezier aan en zou niet weten hoe ik mijn dag anders moet invullen.”
___________________________________________________________________________________________________________________________
Van der Kelen-methode in boekvorm
Decoratief schilderen op de Van der Kelen- manier. Daar schreef Denise van der Kelen in 2009 een 304 pagina’s tellend boek over. Daarin wordt de invulling van de lessen op haar instituut uitgebreid bellicht. Een ander deel handelt over de geschiedenis van de decoratieve schilderkunst. Ook is er veel aandacht in het boek voor de techniek van hout- en marmerimitaties. Voor meer informatie zie www.vanderkelen.com
___________________________________________________________________________________________________________________________
Brussel is een rijk gedecoreerde stad, zoals het vele verguldwerk op gebouwen aan de Grote Markt
De studenten met een opdracht in de weer in het atelier
De hoogtijdagen van de school waren na de Eerste Wereldoorlog, toen er soms honderd leerlingen tegelijk les kregen in het atelier (Foto: Van der Kelen-Logelain)
Madame Van der Kelen aan het marmeren
Het historische pand aan de Rue du Metal waarin de school in oude decoratieve technieken is ondergebracht