In veel historische gebouwen vinden we (gebrandschilderd) glas-in-lood. Dat glas en de vensters daaromheen dragen bij aan de uitstraling van die gebouwen, maar zijn vaak ook kwetsbaar voor weersinvloeden en vandalisme. Vooral vocht kan grote schade toebrengen aan de glasverven. ‘Deze kwetsbare delen zitten meestal aan de interieurzijde van het gebouw. Als we het hebben over vocht of condens is het belangrijk om te weten of dit op de brandschilderverf kan komen of juist niet’, legt Van der Stok uit.
Drie oplossingen
In haar lezing zette Van der Stok uiteen dat grofweg onderscheid gemaakt kan worden in drie oplossingen om historisch glas te beschermen. Een buitenvoorzetraam, een binnenvoorzetraam of een museale opstelling. In het geval van een buitenvoorzetraam kan gekozen worden voor buitenlucht- of binnenluchtventilatie. Bij een binnenvoorzetraam is sprake van buitenluchtventilatie en bij een museale opstelling hebben we te maken met binnenluchtventilatie.
Aan het plaatsen van een extra raam zijn een aantal voorwaarden verbonden, zo gaf de specialist materialen aan. ‘De belangrijkste is zo min mogelijk, liefst geen, schade aanbrengen aan het historisch glas en het venster. Je wilt geen algengroei op je raam, waardoor het glas aangetast wordt. Dat betekent dat goed vooronderzoek moet worden gedaan. We kijken daarbij niet enkel naar het raam, maar naar het hele gebouw. Wat zijn de koudste oppervlakken en wat gebeurt er met de rest van het gebouw als je van dat raam een warmer oppervlak maakt? Verder is het ook belangrijk dat het oorspronkelijke aanzicht en detaillering als bijvoorbeeld houten roedes zoveel mogelijk behouden blijven. Deze uitgangspunten voor het plaatsen van een voorzetraam, maakt dat elke oplossing maatwerk is.’
Verder zijn er nog een aantal aandachtspunten om te bezien welke optie de beste is. Wat is de (cultuurhistorische) waarde van het glas, wat is de technische staat van het glas, het lood en het omringende materiaal, hoe verandert de beeldwaarde, hoe wordt het gebouw gebruikt, et cetera.
Buitenvoorzetramen
Ondanks dat het maatwerk betreft, zijn er aldus Van der Stok diverse opties die veel worden toegepast. ‘Bij binnen- en buitenvoorzetramen kun je gebruik maken van verschillende manieren van ventilatie van de spouw die je in feite creëert tussen je oorspronkelijke raam en je nieuwe raam. Eventueel vocht moet kunnen worden verdreven.’
Meest gebruikte systeem in de praktijk, vooral als het gaat om niet-gebrandschilderd glas-in-lood, is het buitenvoorzetraam met buitenventilatie. Aan de buitenzijde van het oorspronkelijke raam wordt dan een extra constructie met daarin glas geplaatst.
Als condensvorming optreedt, bijvoorbeeld omdat de ruimte intensief gebruikt wordt, kies je voor een buitenvoorzetraam met binnenluchtventilatie. Eventuele condens vindt dan plaats aan de binnenzijde van het nieuwe raam. Daarmee voorkom je schade aan het oorspronkelijke raam. Nadeel van deze optie is dat je dan je oorspronkelijke raam moet ‘inkorten’ om ventilatie tot stand te brengen. Van der Stok: ‘Maar sommige constructies kunnen dat prima aan. Maatwerk dus.’
Het is belangrijk dat het oorspronkelijke aanzicht en detaillering als bijvoorbeeld houten roedes zoveel mogelijk behouden blijven.
Museale opstelling
De meest ideale oplossing om het oorspronkelijke gebrandschilderde glas-in-lood te behouden is volgens Van der Stok de museale opstelling. ‘Maar deze variant is niet altijd toe te passen.’ Het oorspronkelijke raam vat je bij deze opstelling in een extra frame. Aan de buitenzijde wordt een extra glasraam gezet en dat je zet op de plek waar eerst het glas in lood zat. Het oorspronkelijke paneel verwijder je dus en zet je in een nieuw kader. Dat plaats je vervolgens naar binnen toe.
‘Daar moet dus wel ruimte voor zijn’, geeft Van der Stok aan. Voordeel van zo’n constructie is dat je het oorspronkelijke glas in lood weg kan halen, bijvoorbeeld voor onderhoud. En condens vormt zich niet op het oorspronkelijke raam. Nadeel ook hier is dat er enige aanpassingen nodig zijn aan de onder- en bovenzijde van het oorspronkelijke glas.
Aangenamer binnenklimaat
Een binnenvoorzetraam (met buitenluchtventilatie) wordt vaak gemaakt van isolatieglas. Dit kan bijdragen aan een prettiger binnenklimaat. Eventuele condensatie treedt dan op aan de binnenzijde van het nieuwe raam. Een nadeel van zo’n binnenvoorzetraam is dat het oorspronkelijke glas aan de buitenzijde niet beschermd is tegen vandalisme en weersinvloeden.
Tot slot verduidelijkt Van der Stok dat de keuze voor materialen en uitvoering onder meer afhangt van het venster. Er kan worden gedacht aan enorme glasplaten die over het gehele venster worden geplaatst, maar ook aan kleine glasdelen in combinatie met brugstaven en dekstrippen. Ook is er ruime keuze in het te gebruiken glas: gelaagd, gestructureerd, ontspiegeld, enkel glas met UV-coating, dubbelglas, vacuümglas et cetera. Bij alle deze keuzes spelen aspecten als uitstraling, budget en de gewenste isolatiewaarde een rol.