In april 2012 heb ik het interieur van mijn appartement door een schildersbedrijf laten schilderen. Na enkele maanden begon de verf al te verkleuren. Inmiddels is vooral in de kozijnsponningen duidelijk zichtbaar dat de verf gelig wordt. Wat is de oorzaak van deze verkleuring en wat kan hier tegen gedaan worden?
Antwoord:
Vermoedelijk is door het schildersbedrijf een alkydharsverf gebruikt. Mogelijk zelfs een oplosmiddelhoudende alkyd, bedoeld voor buiten. Maar het kan ook een watergedragen alkydemulsie zijn geweest. In ieder geval waarschijnlijk alkyd. Na verloop van tijd kan alkydverf vergelen. Het verschijnsel is vooral waar te nemen bij witte of lichte kleuren. Het wordt bijvoorbeeld zichtbaar ter plaatse van binnenkanten van kasten of sponningen van raamkozijnen en binnendeurkozijnen.
Alkydharsverven zijn gevoelig voor vergeling. Deze vergeling wordt veroorzaakt door het bindmiddel. De vergeling ontstaat tijdens de droging en doorharding van de verf. De opname van zuurstof (oxidatieve droging) levert een reactieproduct op, dat kleurdragende groepen bevat. Vergeling is hiervan het gevolg. Onder invloed van daglicht vallen deze kleurdragende groepen weer uiteen. Dit verklaart waarom de vergeling veel minder snel in een verlichte omgeving zichtbaar wordt dan in donkere ruimten.
Afbraakproces
Op de wit geschilderde vensterbank wordt het probleem bijvoorbeeld duidelijk zichtbaar. Onder de bloempot is na verloop van tijd vergeling waarneembaar. Haalt men de bloempot weg, dan trekt de vergeling iets bij. Het proces is in wezen een afbraakproces waarbij alkydketens worden afgebroken tot kortere ketens. Bij alkydharsverven is met name het bindmiddel alkydhars verantwoordelijk voor de vergeling. Dit bindmiddel bestaat uit een combinatie van phtaalzuuranhydride, olievetzuur en glycerol. Van deze drie componenten is de vetzuurcomponent de veroorzaker van de vergeling.
In vergelijking met vroeger, toen veelal lijnolievetzuur werd toegepast, is het probleem thans sterk teruggedrongen. Voor de huidige alkyds wordt namelijk vaak gebruik gemaakt van soyaolievetzuren welke een mindere neiging tot vergelen hebben. Om bij de alkydharsverven een acceptabel drooggedrag te bewerkstelligen, worden aan de verf droogstoffen in de vorm van sikkatieven toegevoegd. Dit zijn meestal van metaal afgeleide hulpstoffen (‘metaalzepen’). Ook deze stoffen hebben invloed op de vergeling. Vooral cobalt en mangaan hebben sterke invloed.
Banden
Mangaan wordt zoveel mogelijk gemeden, maar cobalt is nodig in de huidige alkydverven. Er zijn ook aanwijzingen dat lood invloed heeft op de vergeling. Deze laatste wordt echter gemeden vanwege zijn giftigheid. Bij de huidige oplosmiddelarme alkyds komen relatief veel onverzadigde banden voor in de ketens van het bindmiddel. Hoe meer onverzadigde banden voorkomen in het bindmiddel, hoe sterker de vergeling, maar ook hoe beter de droogeigenschappen. Het niet vergelend afwerken is mogelijk met producten op basis van watergedragen acrylaatdispersie. Dergelijke producten vergelen niet. Om de vergeling kwijt te raken definitief kwijt te raken is overschilderen met acrylaat de oplossing.
Ik mag er op wijzen dat de vraag wordt gesteld aan een vakblad. Bij een hobbyblad was er wellicht een ander antwoord uitgerold.
Men haalt uit antwoord wat men nodig acht, de vraag is op zich duidelijk beantwoord. Als de de vragenbeantwoorder zich op hbo of
hoger verftechnisch niveau in de verfchemie had begeven was het antwoord voor menigeen zeker niet te volgen.
Trouwens over het onderwerp vergeling is nog veel meer te schrijven daar hebben in de 120-jarig bestaan van Eisma’s Schildersblad
de nodige artikelen de revue gepasseerd.