Ze stonden er wat kleurloos bij, de Westertoren en Zuidertoren in Enkhuizen. De gemeente van de zogenoemde Haringstad aan het IJsselmeer gaf dan ook opdracht voor onderhoudswerkzaamheden aan de 15de-eeuwse bouwwerken.
TPAHG-architecten uit Hoorn stelde het restauratieplan op voor de Zuidertoren. Het bureau verwierf bekendheid met onder meer projecten als de restauratie van Slot Loevestein en het Oostereiland in Hoorn. Bart van Thiel van dit bureau: ‘De gemeente Enkhuizen schenkt veel aandacht aan het behoud van erfgoed. Het blijkt onder meer uit dit project.’
Pronk Restauratie B.V. werd in de arm genomen als hoofdaannemer. Projectleider Peter Rietveld: ‘Van alle Nederlands Hervormde Kerken is 90 procent van de torens in het bezit van een gemeente.’ Pronk op zijn beurt vroeg Bloemendaal Schilders het schilderwerk aan de Zuidertoren uit te voeren. Een logische keuze, want Bloemendaal heeft een prachtige staat van dienst als het gaat om schilderwerk aan torens. Kerktorens in Enkhuizen, Hem, Wijdenes en Venhuizen gingen de Zuidertoren voor. Gedurende zeven generaties heeft Bloemendaal een goede naam als restauratieschilder opgebouwd. Marcel en Miranda Verver zijn bijna 25 jaar eigenaar van de unieke combinatie van een interieur-advieswinkel en schildersbedrijf. Zij zetten de traditie van een ambachtelijk schildersbedrijf voort.
Restauratiebestek
Verbleekte kleuren, houtrot, afbladderend goud … De wijzers en wijzerplaten van de klok van de Zuidertoren schreeuwden om aandacht. De restauratieklus moest vanwege de rijksmonumentale status van het gebouw, volgens het restauratiebestek worden uitgevoerd.
Extra aandachtspunten zijn het historische karakter van de kleurstelling en het vergulden van de wijzers en de cijfers van de kerkklok. Deze van bladgoud voorzien, is een karwei dat met zorg moet gebeuren. Om meerdere redenen gebeurde dit in de werkplaats. Ten eerste omdat de restauratie plaatsvond in de winter. Ten tweede omdat het aanbrengen van bladgoud bijzonder gevoelig voor de weersomstandigheden zoals wind. Ter plaatse vergulden op de steiger rond de toren, die zo’n 75 meter hoog is, ligt dan niet voor de hand.
Afwijkende wijzerplaten
De Zuiderkerk is een tweebeukige laatgotische hallenkerk in Enkhuizen. De bouw van Zuiderkerktoren – ook wel Sint-Pancrastoren – was in 1458 grotendeels gereed. Het onderste deel van de toren was toen ook gerealiseerd. Het bovenste deel was klaar in 1524. De cijfers op de wijzerplaten zijn afwijkend; de 5 wordt als Q aangegeven. De Q staat voor Quintus: Latijns voor 5. Tot 1936 functioneerden oude uur- en slagwerken via gewichten, maar vanaf dat jaar is de aandrijving geregeld via een elektromotor, toen een synchroon elektrisch uurwerk met slagwerk van Addicks uit Amsterdam werd gemonteerd. Sindsdien hebben de wijzerplaten ook een minutenwijzer. Vanaf 1992 wordt het uur- en slagwerk door een computer gedaan.
Voordat schilder Marcel Verver aan de slag kon gaan, moesten de vier wijzerplaten van ieder 250 kg met een lier naar beneden worden getakeld. Hier kwam Pronk Restauratie weer in beeld. Peter Rietveld: ‘Eerst hebben we in onze eigen werkplaats de eikenhouten wijzerplaten gerestaureerd, want er zat houtrot in. Daarna zijn de platen voor het verfijnde schilderwerk naar Bloemendaal Schilders gegaan.’ Marcel Verver: ‘Qua temperatuur was het in de werkplaats goed te doen. Vergulden gaat daar beter dan buiten op grote hoogte.’
Zes lagen
In de uitvoer gebruikte Verwer het hechtmiddel Mixtion, 23,75 karaat torengoud en de verfsystemen van Sigma Allure Primer en Sigma Allure Gloss. Verwer: ‘Zoals in het bestek beschreven, zijn de platen zesmaal geschilderd: tweemaal grond, tweemaal voorlakken en tweemaal aflakken. Voor het schilderwerk heb ik met kwasten van Meesterhand Gold gebruikt en voor de cijfers op de wijzerplaten penselen van marterhaar.’
Eenmaal klaar, werden de wijzerplaten uiterst voorzichtig, om beschadigingen te voorkomen, met een grote hijskraan naar steiger rond de toren gehesen en teruggeplaatst. Bloemendaal Schilders heeft wederom het visitekaartje afgegeven van een verfijnd specialisme. De wijzerplaten lachen Enkhuizen weer toe.
Verguldlijm en bladgoud
Verguldlijm en bladgoud in dunne blaadjes van 10×10 cm vormen de basis van het vergulden. ‘Vergulden als techniek behoort tot de MBO 4-opleiding en is ook een vast onderdeel van de opleiding restauratieschilder’, legt vakdocent Jack de Vries van Horizon College Heerhugowaard uit. ‘Er zijn meerdere technieken, maar belangrijk is wel dat het plakmiddel Mixtion aangebracht wordt. Op dit punt zijn er allerlei variaties mogelijk voor wat betreft de drogingstijd van het product. De vakman moet inschatten hoeveel tijd hij nodig heeft voor het aanbrengen van het bladgoud. Die drogingstijd en de benodigde verwerkingstijd bepalen het type Mixtion ( 3-6-12 uur). Eerst de lijmlaag aanbrengen op een gegronde veelal gele verflaag en daarna het bladgoud in blaadjes aanbrengen.’