Bij een bedrijfsovername binnen de familie is een kennismaking met de opvolgende partij niet aan de orde en is inzicht in de financiële situatie binnen het bedrijf doorgaans bekend. Althans, bij de meest betrokkenen binnen de familie. Een bedrijfsovername binnen de familie heeft zo zijn eigen kenmerken.
‘Ondanks de hoge mate van bekendheid met het bedrijf bij familieleden, zullen toch alle aspecten van een bedrijfsoverdracht doorlopen moeten worden’, legt Richard olde Hartman uit. Hij maakt samen met vader Ben olde Hartman deel uit van Olde Hartman Advies in Amersfoort, gespecialiseerd in fusie- en overnametrajecten van mkb-bedrijven in de bouwnijverheid. ‘In een familiebedrijf kunnen senior en junior misschien “lezen en schrijven” met elkaar, maar wellicht zijn er meerdere broers en/of zussen die niet zo’n hoge betrokkenheid hebben met het bedrijf. Die mogen niet deels geïnformeerd zijn en mogelijk daardoor benadeeld worden.’
In dit artikel geen aandacht voor de waarde van het bedrijf. Daarover verwijzen we naar deel 4 van deze serie.
Ben olde Hartman noemt twee typen familieoverdrachten: ‘Die mét en zonder meningsverschillen, zachtjes uitgedrukt. Want het gevoel speelt bij dit soort bedrijfsovernames altijd een grote rol. Senior, de vertrekkende partij, staat doorgaans dominant in het proces. Blijkt die dominantie, een eigenschap die ondernemers in de regel past, gedurende de overnamebesprekingen een te prominente rol te spelen, zullen de overnemende junioren nooit goed uit de verf komen. Belangrijk is, en daar sturen wij graag op aan, dat vast komt te staan hoe en in welk tempo senior af gaat bouwen, omschreven in taken en verantwoordelijkheden. Een houding van “dit komt wel goed” is in dit soort situaties de grootste valkuil. Omgekeerd kan het zijn dat junior nog te onervaren is. Ook dat kun je vastleggen in het proces door er een soort van coachingsmodel en een tijdspad aan te koppelen.’
Richard olde Hartman vult aan: ‘Want als senior het al dertig jaar op een bepaalde manier doet, voelt dat in de beleving van de medewerkers ook zo en wordt senior gevoelsmatig nog steeds als het hoofd van de zaak gezien. Dat moet je zien te voorkomen.’ Het moet dus binnen het bedrijf en naar de buitenwacht duidelijk en bekend zijn dat senior zich terug gaat trekken en ook duidelijk zijn op welke manier. Het komt soms voor dat vader na de overname van vijftien jaar geleden nog steeds door het bedrijf loopt. Niet doen dus. Na verloop van tijd is het koffie drinken, interesse tonen, nooit teveel nadruk leggen op vroeger. Tijden veranderen, alles verandert. En na de koffie weer afscheid nemen.’
Transparant zijn in het overnameproces is van het grootste belang vindt Ben olde Hartman: ‘Als het iedereen duidelijk is dat één van junioren het bedrijf gaat leiden terwijl er nog meer kinderen zijn, moet het voor alle betrokkenen helder zijn hoe het proces zich verder gaat ontwikkelen en dat er inzicht is in de financiële stromen. Want als uit onwetendheid de succesvolle opvolger met zijn nieuwe representatieve, wellicht iets te grote auto voor komt rijden, maakt dat emoties los en is er wat uit te leggen.’
Olde Hartman Advies is bij dit soort bedrijfsoverdrachten betrokken, zich realiserend dat de persoonlijke boekhouder of accountant vaak de eerst aangesproken partij is. Richard olde Hartman: ‘Soms in een soort van mediatorrol omdat wij wel, niet belast met het verleden, onafhankelijk en onbevangen naar het proces kunnen kijken en op basis van onze ervaring kunnen adviseren.’
Het is zelfs belangrijk om in de aanloop naar een overdracht te bespreken hoe te handelen bij bijzondere omstandigheden. Richard olde Hartman: ‘Denk aan een ongeval, aan ruzies, of in het ergste geval aan vroegtijdig overlijden. Want hoe ga je dan om met een achtergebleven aangetrouwde partner die geen of nauwelijks binding heeft met het bedrijf?’
En overdracht binnen de familie van senior naar één junior is een makkelijker proces dan wanneer er sprake is van meerdere kinderen en/of neven en nichten. Richard olde Hartman: ‘Daarbij tref je soms bijzondere situaties aan. Bijvoorbeeld: senior stopt, de ene zoon neemt het bedrijf over en de andere zoon verkiest een bestaan in loondienst binnen het familiebedrijf. De eerste maakt dubbel zoveel uren vanuit een andere verantwoordelijkheid. Daar moet je op voorhand heel goede afspraken over maken.’
Ook een ogenschijnlijk gemakkelijke overname van een eenmanszaak kan bijzondere consequenties hebben. Aldus Ben olde Hartman: ‘Stel, het inmiddels door senior afgeschreven bedrijfspand zit in de eenmanszaak. Neemt junior het bedrijf over door het bedrijfspand van senior te huren, of een willekeurig ander pand, zullen zijn bedrijfskosten substantieel toenemen. De huur van enkele tienduizenden euro’s komen al snel ten laste van het bedrijfsresultaat. Want die huur van het bedrijfspand kan niet onderling gunstig tussen senior en junior geregeld worden, omdat de fiscus dit voordeel als schenking interpreteert en onherroepelijk een heffing oplegt. Want let op, als een bedrijf zijn activiteiten staakt, volgt er altijd een fiscale afrekening. Is je pand tussentijds in waarde gestegen, zal de fiscus bij een overdracht een heffing van 52 procent over de meerwaarde opleggen.’
In ieder geval neemt het aantal overnames binnen de familie significant af, weet Ben olde Hartman: ‘Was het vaak nog een traditie om met het bedrijf van je ouders verder te gaan, dat zie je tegenwoordig steeds minder. Deels ook omdat mensen op latere leeftijd kinderen krijgen die bij een mogelijke bedrijfsovername nog te jong zijn en deels omdat jongeren nee durven te zeggen en voor een eigen carrière kiezen.’
Olde Hartman Advies
Ben en Richard olde Hartman van Olde Hartman Advies uit Amersfoort zijn gespecialiseerd in fusie- en overnametrajecten van mkb-bedrijven in de bouwnijverheid. Het adviesbureau is ook partner van werkgeversvereniging OnderhoudNL. Daarnaast voert het bedrijf de website bouwbedrijvenbeurs.nl, waar potentiële kopers en verkopers zich anoniem kunnen etaleren. Deze korte serie artikelen is vooral gericht op de kleine(re) en middelgrote schilder- en onderhoudsbedrijven, omdat daar veel vragen en verkeerde inschattingen bestaan over de bedrijfsovername.
Foto:
Een bedrijfsovername binnen de familie kent een heel eigen dynamiek. Vastgelegde afspraken zijn juist dan van groot belang voor het welslagen van de overname
Foto: HvG