Oliemolen De Bonte Hen op De Zaanse Schans staat weer strak in de lak dankzij Van der Werff schilders- en afwerkingsbedrijf uit Assendelft. Meest bijzonder aan het project is dat de lijnolie van de toegepaste verf in de molen zelf werd geslagen. “Zo is de cirkel rond. Een mooi staaltje lokale samenwerking”, stelt Gerrit van der Werff van het schildersbedrijf.
De Zaanse Schans is één van de populairste openluchtmusea in Nederland en trekt jaarlijks bijna 1 miljoen bezoekers. Dit buurtschap in de gemeente Zaanstad biedt bezoekers een typisch Hollandse, historische omgeving met diverse musea, oude ambachten, bijzondere straatjes met winkels en antieke groene houten huizen. Het meest opvallend aan de Zaanse Schans zijn de 12 authentieke molens, waarvan een aantal nog in werking zijn (verf, olie, hout en mosterd). De meeste van deze molens verhuisden hier in de vorige eeuw naartoe en een aantal molens stond er al. 
De 12 molens op de Schans zijn allemaal eigendom van Vereniging De Zaanse Schans, die daarmee ook verantwoordelijk is voor het onderhoud en de exploitatie van deze attracties. Van der Werff schilders- en afwerkingsbedrijf uit Assendelft kreeg onlangs de opdracht om oliemolen De Bonte Hen opnieuw in de verf te zetten.
Deze stellingmolen (achtkante bovenkruier) dateert uit 1693 en produceert al eeuwenlang vooral lijnolie, afkomstig uit de zaden van olievlas. De Bonte Hen raakte vanaf 1927 in verval en buiten gebruik. In 1973 kocht Vereniging Vereniging De Zaansche Molen de molen, waarna restauratie plaatsvond. Sindsdien produceert De Bonte Hen weer olie.
Olievlas
Fulco Rol is jaarlijks van 1 mei tot 1 oktober fulltime molenaar op de molen. “Sinds drie jaar betrek ik al het vlaszaad van verffabrikant Rigo in IJmuiden, die het olievlas in eigen beheer verbouwt bij diverse telers in Nederland. Het bedrijf neemt de lijnolie vervolgens ook weer van ons af voor de productie van hun Aquamaryn-lijnolieverf. En met deze verf is De Bonte Hen in de voorbije weken geschilderd door Van der Werff schilders- en afwerkingsbedrijf (zie kader, red.). Zo blijft de keten gesloten”, vertelt hij. 
De bij het gesprek aanwezige directeur Toon van Westerhoven van Rigo Verffabriek haakt hierop in. “De lijnolie is een van de herwinbare, natuurlijke grondstoffen die wij gebruiken voor de productie van Aquamaryn. Tot enkele jaren geleden haalden we lijnolie vooral uit Canada en Rusland vandaan. Om duurzamer te werken, besloten we vanaf 2012 de vlasteelt in Nederland nieuw leven in te blazen door hiervoor telers te benaderen. Ons areaal, waarvan het grootste deel in het gebied rond Schiphol ligt, bedraagt inmiddels 20 hectare en er is de komende jaren perspectief voor 80 hectare. We hebben dit jaar 6.000 kilo vlaszaad geoogst.”
Circulair
“Tot drie jaar geleden lieten we het vlaszaad uit eigen land nog machinaal slaan in Zeeland. Wij geloven echter in een circulaire economie op lokaal niveau en besloten daarom in 2013 met De Bonte Hen in zee gegaan voor het olie slaan. Door deze lokale ketensamenwerking voeg je extra waarde toe aan je product. Iedereen voegt zijn waarde toe aan onze lijnolieverf: de vlasteler, de molenaar en de schilder”, zegt Van Westerhoven.
De molens zijn natuurlijk afhankelijk van de wind, en kunnen daarom gedurende het jaar steeds enkele vaten lijnolie opleveren. Van Westerhoven: “Omdat de Hollandse lijnolie voorziet in een kwart van onze totale jaarbehoefte, en we niet alles in eens nodig hebben, kunnen we steeds een batch verf of vloerolie produceren met vers geslagen Hollandse lijnolie. We verankeren daarmee de regionale samenwerking en verlagen de CO2 uitstoot van onze producten nog verder. En bovenal is het geweldig om te doen!”
Keten
In het voorjaar verzorgde Rigo Verffabriek een lezing voor Vereniging De Zaanse Schans. Daar ontstond het gezamenlijke idee om oliemolen De Bonte Hen, die deze zomer al voor een onderhoudsbeurt stond ingepland, in de Aquamaryn-lijnolieverf te zetten en daarmee de keten te sluiten. 
Voor Van der Werff schilders- en afwerkingsbedrijf, aan wie de Vereniging het project had gegund, was het werken met lijnolieverf nieuw. “Maar de circulaire gedachte achter het project sprak ons meteen aan”, zegt directeur Gerrit van der Werff. Direct na de bouwvakvakantie begonnen zijn schilders aan het project, waarbij alle houtwerk en enkele metalen delen tot aan de rieten kap moesten worden geschilderd. Ook alle kozijnen, ramen en deuren van het woonhuis naast de molen moesten opnieuw in de verf worden gezet
Lijnolieverf
“Zo’n zeven jaar geleden was de meest recente onderhoudsbeurt aan de molen uitgevoerd. “Destijds is het schoonmaak- en schuurwerk door het uitvoerend bedrijf blijkbaar niet helemaal goed gedaan, want we ontdekten her en der problemen met de verfhechting”, zegt Jorn van der Werff van het schildersbedrijf. “Daarnaast heeft de molen, door de rechtstreekse ligging aan de Zaan, ook te maken met een flinke vochtbelasting.”
Op basis van het verftechnisch bestek van Richard Vermeulen van Rigo werd een 2,5 beurt uitgevoerd. Gemiddeld werkten dagelijks twee schilders aan de molen en soms waren dat er vier. “Onze schilders vonden de voor hen nieuwe lijnolieverf prima verwerkbaar, alleen is de droging wat trager in vergelijking tot gangbare verf. Gelukkig hadden we er telkens mooi zomerweer bij en zat die droging ons niet in de weg.”
Verfbranche
De molen werd respectievelijk in de Toplin Grondverf en Toplin Aflak Glans geschilderd. De schilders brachten drie kleuren groen, een helder rode en een roomwitte kleur aan. De zwart gekleurde houten onderbouw van de molen werd traditioneel in de Stockholmer teer gezet. Medio september werd het onderhoudsproject afgerond. “De molen staat er nu weer superstrak bij”, vindt molenaar Rol. 
Volgens hem hebben de vele dagjesmensen en toeristen die dagelijks De Bonte Hen bezoeken, niet of nauwelijks last gehad van het schilderwerk. Het lijnolie produceren voor Rigo Verffabriek vindt hij mooi werk om te doen. “Ik heb zelf in het verleden jarenlang bij verfgrossier Mooij Verf gewerkt en heb dus een band met de branche. Leuk dat in nu indirect toch nog een beetje bij de sector betrokken blijf”, glimlacht hij.
Van der Werff
Van der Werff schilders- en afwerkingsbedrijf uit Assendelft werd veertig jaar geleden opgericht door Gerrit van der Werff. De twee zoons Sten en Jorn volgden beide de Nimeto-opleiding in Utrecht en zijn inmiddels volop actief in het bedrijf. “Ze nemen het stokje straks van me over. Ik bouw langzaam af”, zegt Van der Werff. Het bedrijf legt zich vooral toe op onderhoud en restauratie en dan met name in de driehoek Hoorn-Haarlem-Amsterdam.
“We doen onder andere veel projecten voor Hendrick de Keyser, landelijke vereniging tot behoud van architectonisch of historisch waardevolle huizen. Ook particulieren en aannemers zijn goede klanten. Het werken op De Zaanse Schans is ons niet vreemd. De Bonte Hen was niet de eerste molen die we daar schilderden. En inmiddels zijn we daar bezig met het onderhoud van een andere molen. Het is een prachtige lokatie om te werken”, aldus Van der Werff.
