Menig werkgever roept onmiddelijk zijn advocaat erbij zodra hij bezoek krijgt van de inspecteur van SZW. Voor die inspecteur (die let op arbonaleving, maar ook bijvoorbeeld op schijnconstructies) wordt het werk lastiger door alle zzp- en flexwerkconstructies, vertelt Inspecteur-Generaal Jan van de Bos in een openhartig persgesprek. En het aantal ongevallen onder zzp’ers stijgt.
‘Juridisering’ van het inspectiewerk, zo noemt Jan van de Bos het. De inspecteur-generaal organiseerde een perslunch rond het uitkomen van het jaarverslag van zijn rijksdienst. Onder andere om daar over met journalisten te spreken.
‘Het werk is complexer geworden. De zaaktijd, de tijd dat een inspecteur met een zaak bezig is, is in de afgelopen jaren verdubbeld. Maar dat is ook alleen maar logisch als je ziet dat bijvoorbeeld vroeger een bouwbedrijf 250 eigen personeel tegenkwam, datzelfde bedrijf nu aan het werk is met zeven man personeel, en de rest zijn inleners, onderaannemers, zzp- ers en uitzendkrachten. Alleen al om te cotnroleren of iedereen op die bouwplaats daar rechtmatig en met de juist papieren aan het werk is is een grote puzzel.’
Wat betreft de arbovoorschriften waaraan de werkenden zich daar te houden hebben ligt de zaak nog betrekkelijk simpel: waar zzp-ers en flexwerkers samen op een bouwplaats werken dienen ze zich te houden aan de voorschriften zoals die gelden voor personeel in vaste dienst. Die regels zijn vastgelegd in de verschillende arbo-catalogi. De inspecteur mag dus iedereen op dezelfde manier controleren op het voorkomen van fijnstof, valgevaar, het gewicht dat getild wordt en de opbouw van de steigers.
‘Ook dit voorjaar voeren we weer een controle uit op rolsteigers, met nadruk op binnenstedelijke gebieden en kleine bouwplaatsen,’ vertelt Jan van de Bos. ‘Daar worden inderdaad veel onvolkomenheden geconstateert. Eerlijk gezegd treffen we zelden een rolsteiger aan die correct is opgebouwd. Als we heel eerlijk zijn is een steiger ook wel gewoon het makkelijkste te controleren. Je ziet hem meteen en je ziet ook wat er fout aan is. Dat is met veel andere werkzaamheden een stuk minder duidelijk en minder goed te controleren.’
Overigens is de toename van het aantal zzp’ers uit het oogpunt van arbo om meerdere redenen wel een zorg. ‘Zzp’ers die in eigen aanneming ergens werken en dat onveilig doen zijn door de inspectie daar heel moeilijk op aan te spreken. De arbowet geldt wel heel nadrukkelijk als bescherming voor mensen in loondienst, en niet voor zelfstandig ondernemers. Het kan dus voorkomen dat een zpp’er die aan het ene huis bezig veel risicovoller werkt dan de schilders in loondienst een huis verderop end at we daar niet tegen kunnen optreden.’
Treurigstemmend zijn de gegevens uit het jaarverslag over het aantal ongevallen onder Zzp’ers die wel op een of andere manier met de inspectie in aanraking kwamen. Bijvoorbeeld omdat ze op een groter project waren ingeschakeld. Het aantal zzp’ers dat een ongeval overkomt is namelijk een stuk groter dan je op basis van de verdeling zzp’ers-werknemers zou mogen verwachten.
‘Het is mogelijk dat zzp’ers juist voor de meer risicovolle klussen ingeschakeld worden,’ zegt Van de Bos. ‘Het kan ook zijn dat ze meer risico nemen. Ofwel bewust, omdat ze bijvoorbeeld sneller een klus denken te kunnen afmaken zonder bescherming, of omdat ze simpelweg het geld niet hebben om te investeren in goede tilmiddelen of snij- of valbeveiliging. Het kan ook meer onbewust zijn, dat ze door hun opdrachtgever, de hoofdaannemer niet voldoende op de hoogte zijn gebracht van de veiligheidsrisico’s die ter plekke heersen. Het ligt voor de hand om aan te nemen dat werkgevers hun personeel meer en meer consequent op arbeidsrisico’s wijzen dan personeel dat ze inlenen. Al kan het ook anders: ik was pas op inspectie bij een groot project in de procesindustrie. Ook daar werkten veel onderaannemers. Er was elke ochtend een plenaire bijeenkomst waar de veiligheidsrisico’s en regels werden doorgenomen en ook werd verteld wat de dag ervoor niet goed gegaan was. Diezelfde dag werd er ook tijdens de lunch nog een keer aandacht voor veiligheid gevraagd. En wie op hoogte werkte zonder aangelijnd te zijn kon vertrekken.’
Dat is in de bouw regelmatig anders. Van de Bos: ‘Ik kwam pas op een bouwplaats en daar bleek helemaal niemand in vaste dienst. Iedereen die er rondliep was er zzp’er. En naar eigen zeggen was ook iedereen doodtoevallig net die dag voor het eerst begonnen. Uit arbo-oogpunt is dat niet wenselijk, maar het is ook verdacht wat betreft illegale arbeid. Vermoedelijk werd er dus voor die tijd zwart gewerkt.’
De inspectie selecteert heel precies op welke bedrijven gecontroleerd wordt. ‘We krijgen een tip, of we zijn er al eerder geweest. Er zijn altijd bedrijven die zich netjes aan de regels houden en bedrijven die de grenzen opzoeken,’ aldus de inspecteur-generaal. ‘Dat zal er mee te maken hebben, maar wij constateren in ieder geval die toenemende juridisering. Regelmatig komt al tijdens het bezoek van de inspecteur de advocaat aanrijden. Dan ontstaan vaak moeizame gesprekken over wat de inspecteur wél en wat hij of zijn niet mag inzien of opvragen. Wij moeten daar onze capaciteit en expertise ook weer op aanpassen.’