Hout is het oudste bouwmateriaal ter wereld. De variatie in soorten is ongekend. Hout is natuurlijk, eenvoudig te bewerken, heeft een lage milieubelasting en is bovendien een herwinbare grondstof.
Bouwen met hout wint dan ook flink aan terrein in ons land. De laatste jaren neemt het gebruik ervan in de nieuwbouw, na een tijd van afname, weer flink toe. Ook binnen wordt hout meer en meer toegepast, bijvoorbeeld voor constructies. Zo zijn bijvoorbeeld enkele spraakmakende gebouwen van de laatste jaren in ons land allemaal gebouwd met kruislaaghout of cross laminated timber (CLT).
In andere landen wordt daar sinds de begin jaren negentig mee gebouwd, hier is het in opkomst. Daarvoor was houtbouw vooral houtskeletbouw. Hotel Jakarta op het Java-eiland, Patch22 in de Buiksloterham of de 73 meter hoge woontoren HAUT (zie ook pagina 30-32 in het decembernummer 2021 van Eisma’s Schildersblad) in het Amstelkwartier zijn overigens hybride gebouwen. Er wordt nog wel gebruikgemaakt van beton en/of staal, maar veel minder, waardoor de CO2-winst aanzienlijk is.
Esthetica
Buiten, bij woningen en gebouwen, zal hout in de gevel zonder behandeling verweren/vergrijzen en op den duur kunnen gaan scheuren. Kan hout niet goed drogen en is hout vaak nat, dan kan bovendien houtrot ontstaan. Dit maakt het materiaal kwetsbaar en in dit opzicht minder geliefd.
Hout is wat dat betreft onderhoudsgevoeliger dan andere materialen en dat kost geld. In Nederland zijn we daarom gewend hout vaak te schilderen. In geen enkel land ter wereld wordt hout in de gevel zo vaak geschilderd als in Nederland. Dit heeft overigens niet alleen te maken met het voorkomen van houtrot, maar is vooral traditie en folklore.
We vinden een gebouw met houten onderdelen welke strak in de lak staan, mooi. Bladderend of verweerd schilderwerk past niet bij onze cultuur. Zakken we af in Europa, dan zien we dat steeds minder eisen aan esthetica worden gesteld.
Als toerist vinden we hier gebouwen vaak mooi wanneer ze juist verweerd en verouderd zijn. In Nederland is dat niet denkbaar. In andere landen met een vergelijkbaar klimaat als Nederland zien we een andere bouw, maar ook een andere benadering van het schilderwerk.
Ook hier is esthetica over het algemeen minder belangrijk. Glans is alleen in Nederland belangrijk. In de ons omringende landen is hier weinig belangstelling voor.
Houtrot
Nederland schildert niet alleen veel, hier doet zich ook de meeste houtrot voor bij geveltimmerwerk. Dit heeft minder te maken met de toegepaste houtsoort. Het heeft vooral te maken met hoe we met het hout omgaan.
De wijze van detailleren, verbinden, beglazen en ook de afwerking speelt hierbij een rol. Daarnaast treedt houtrot regelmatig op wanneer er te weinig of geen ventilatie aanwezig is. Vocht zakt naar beneden. Dit is de reden dat bij verbindingen bij bovendorpels nooit houtrot optreedt.
Wanneer hier hout nat wordt, zakt het water en verspreid het zich in de stijl. Vocht wat niet weg kan, zal zich ophopen en op een bepaald moment zal het vezelverzadigingspunt worden overschreden. Als dat het geval is en het blijft langdurig nat, kunnen zich schimmels ontwikkelen. Vooral bij hout met weinig afwerende stoffen, zoals naaldhout, en de vaak relatief snel groeiende loofhoutsoorten zal schade kunnen ontstaan.
Ventilatie
Houtrot is eenvoudig te voorkomen. Goed detailleren en doordacht bouwen, in combinatie met voldoende ventilatie, waarborgt een houtrotvrij pand. Maar in de bestaande bouw is er nog steeds behoorlijk veel mis.
Nog niet overal is de beglazing zoals we dat graag uitgevoerd zouden willen zien en op tal van plaatsen blijven verbindingen van gevelelementen kwetsbaar. Bij het uit te voeren onderhoud is het dan ook aan te bevelen dat – voordat er schilderwerk wordt uitgevoerd – eerst goed wordt bekeken welke details verbeterd kunnen worden. Hiermee wordt niet alleen houtrot beperkt, maar ook de onderhoudsinterval van het schilderwerk verlengd.
Bij boeidelen en windveren is het zaak voldoende ruimte te houden tussen de elementen zelf en bij ontmoetingen met bijvoorbeeld de gevel. Het beste kan een ruimte worden aangehouden van 10 mm bij hoekverbindingen, ter plaatse van stuiknaden en bij aansluitingen met andere materialen.
Verder is het van belang dat de panelen of houten delen geventileerd worden geplaatst. Rondom moet het hout kunnen beluchten. De achterzijde schilderen kan beperkt. Een grondlaag is voldoende. Te veel lagen sluit eventueel vocht op en kan weer tot narigheid leiden.
Afwaterend kitten
Bij gevelelementen is het vooral van belang eerst aandacht te besteden aan de beglazing. Het beste kunnen neuslatten worden toegepast. Zo mogelijk moeten deze door contramallen worden aangebracht, zodat ook de verbindingen van het kozijn worden beschermd. Is dat niet mogelijk, dan is het van belang de verbindingen bij onder- en tussendorpels de dichten.
Zo’n tien á twintig jaar geleden deden we dit op grote schaal door verbindingen bij twijfel open te frezen, te harsen met tweecomponenten epoxy impregneer en vervolgens met een elastisch materiaal af te dichten. Dit is echter een dure methode en niet meer gangbaar.
Het is economischer de verbindingen alleen bij schade met epoxy reparatiemethoden aan te pakken. Preventief frezen, harsen en behandelen is kapitaalvernietiging.
Verder is het van belang dat afwaterend wordt gekit. Ook dit is in de praktijk een belangrijk controlepunt. Hier zou veel meer op gecontroleerd moeten worden.
Hout binnen
Hout binnen zal niet degraderen en hooguit vervuilen en slijtsporen gaan vertonen wanneer dit niet wordt geschilderd. Schilderen is hier vooral een esthetische aangelegenheid. Daarnaast is een geschilderd oppervlak vaak eenvoudiger te reinigen.
Door: Cees Dijkstra