Vier, uiterlijk vijf weken hebben Lut Gielen, Karin Veldman en Jantina Veltman de tijd om de orgelkas van de (PKN) Dorpskerk in het Drentse Eelde geheel opnieuw te houten en deels te vergulden. Daarna moeten Veldman en Veltman weer snel naar hun eigen klussen, en ook Gielen heeft het druk.
‘Allebei onze bedrijven hebben al veel werk gedaan in deze kerk’, vertelt Lut Gielen, restauratieschilder te Garmerwolde. Zo restaureerden Veldman en Veltman tien jaar geleden een plafondschildering uit begin 18e eeuw, met een deel op linnen uit de 19e eeuw. Gielen werkte in 2012 de eikenhouten koorbanken en preekstoel bij, en schilderde de gedeeltelijk nieuwe lambrizering, die de verwarming uit het zicht moet houden, in de oorspronkelijke kleuren. ‘Ik keek toen nog eens goed naar die orgelkas, uit 1907, en ik had het idee dat die niet paste’, vertelt ze. ‘Het was mahoniehout-imitatie, met details in goudverf. De verflaag was dof dus een restauratiebeurt lag voor de hand, maar dat mahonie paste gewoon niet in deze kerk.’
Gielen ging op onderzoek. ‘Het orgel zelf is zeer gedetailleerd gedocumenteerd,’ vertelt Gielen. ‘Maar over de kas vond ik uiteindelijk in een veel langer document één passage. Daarin was sprake van een houtimitatie en ‘zwartgelakte hollen der stijlen’. De kas heeft inderdaad stijlen met holtes.’
Eikenhoutimitatie
Het kerkbestuur vroeg Gielen verder onderzoek te doen. Koster Peter Dijk licht toe: ‘We ontvingen een legaat dat specifiek voor het orgel was bestemd. Mede daardoor konden we verder te gaan dan alleen onderhoud.’ Gielen: ‘De orgelkas bleek onder de mahonieimitatie nog eens een eikenhoutimitatie te hebben gehad. Maar daaronder zat de originele imitatie, een soort pallissanderimitatie, met vergulde bladpunten en, inderdaad, zwarte verf in de stijlholten.’
Verfpakket
Janet Bosma-Heun, ambtenaar van de gemeente Tynaarlo: ‘De kerk en het orgel zijn Rijksmonument. De Rijksdienst bevestigde dat een mahonie-imitatie niet past bij een neo-gothische orgelkas. Voor de vergunning is dan vooral van belang dat het hele verfpakket blijft zitten.’
Decoratiecursussen
Gielen nam het werk aan en schakelde Veldman en Veltman in. De dames, geen familie, ontmoetten elkaar als werknemers van een antiekzaak in Groningen. Veltman volgde, net als Gielen, een opleiding aan het Hoger Instituut voor Decoratie van A. Meylemans in Kapellen nabij Antwerpen, haar compagnon Veldman volgde decoratiecursussen van onder andere de Studieclub Schilders. Ze vormen al dik zeventien jaar een restauratie- en decoratieschildersbedrijf. ‘Heel leuk om weer in deze kerk te werken’, zegt Veltman. ‘Maar we hebben maar beperkt de tijd.’ Veldman: ‘Momenteel hebben we veel werk aan de aarbevingschade in Groningen: beschilderde plafonds met scheuren en ander beschadigd decoratief schilderwerk.’
Hoofdaanneming
In het geval van het Eeldense orgel is ervoor gekozen om zelf de voorbereidende werkzaamheden te doen. Gielen: ‘Schuren, gronden, plamuren, opnieuw gronden. In dit geval met Sigma S2U.’
Veltman: ‘Zelf voorbewerken is veel extra werk, maar wel prettig. Omdat je weet wat je op de ondergrond gaat doen let je extra goed op of het wel goed gebeurt.’
Gielen: ‘Wij restauratieschilders nemen een werk als dit liever in hoofdaanneming aan. Het voordeel is dat we er dan vanaf het begin bij betrokken zijn, en niet, zoals wel eens gebeurt, in een te laat stadium worden ingeschakeld.’
Grove imitaties
De imitatie die de dames reconstrueren is charmant, maar grof. Veltman: ‘Decorateurs in deze streek waren niet zo verfijnd als hun collega’s meer zuidelijk of westelijk. De schilder heeft zo’n beetje zijn idee van palissander gerealiseerd.’ Gielen: ‘Maar het geheel wordt wel erg fraai. De man kon wel wat, en met die zwarte lijsten en bladgouden elementen gaat het heel mooi worden.’ De restaurateurs vinden het niet moeilijk om zo’n ‘handschrift’ te volgen. Veldman: ‘Bij grote marmerimitaties wisselen Jantina en ik heel bewust wel eens van plaats, zodat onze stijlen niet te veel uit elkaar lopen. Hier wisselen we ook wel eens, maar dat is meer omdat het prettig is om af en toe aan een ander onderdeel te werken.’
Paneeltjes schilderen
Gielen: ‘Heerlijk vind ik mijn vak. Ik heb in mijn leven veel andere dingen gedaan voordat ik mijn huidige man leerde kennen en naar Groningen verhuisde. Hij wees me er op dat mijn echte levenspassie bij het decoratie- en restauratieschilderen ligt. Ik woonde toen nog in Gent, en ben toen eerst de school van Meylemans gaan volgen. Daarna heb ik me in Garmerwolde gevestigd. Maar niet om paneeltjes te schilderen. Het zaken doen en restauratieprojecten oppakken vind ik geweldig. En voor komend jaar ziet de portefeuille er goed uit.’