Met dispensatie mag je een monument zowel binnen als buiten in de vette alkyd zetten. Dat gebeurde niet bij Kasteel Westhove in Domburg. Daar kozen opdrachtgever, architect en vastgoedonderhoudsbedrijf Wilhelm uit het Zeeuwse Zaamslag gezamenlijk voor lijnolieverf. Heel bewust.
Het kasteel ziet eruit zoals een kasteel er volgens de overlevering uit moet zien, met torens, kantelen, een brug en een binnenplaats. Als verdedigingswerk heeft het vele crises doorstaan en is het vaak vernietigd, herbouwd, hersteld en uitgebreid. De fantasie krijgt er de vrije loop. Maar ook, of juist vooral, vraagt een hoofdzakelijk uit steen opgetrokken monument om onderhoud; behalve bouwkundig onderhoud ook schilderonderhoud.
Onderhoud in overeenstemming met natuurlijk omgeving
De opdrachtgever, in de persoon van districtshoofd Staatsbosbeheer Zeeland, Kees de Lange, speelde al langer met de gedachte om het onderhoud in overeenstemming met de natuurlijke omgeving uit te voeren en liet zich daarvoor informeren door stedenbouwkundig architect Henk Ruissen van architectenbureau Rothuizen van Doorn ’t Hooft (RDH) en Eric Zegers, directeur van vastgoedonderhoudsbedrijf Wilhelm. Maar zoals bij elke opdracht begint alles bij de opdrachtgever. De Lange: ‘Het stichtingsbestuur Westhove waarvan Staatsbosbeheer deel uitmaakt, beheert niet alleen het onderhoud van het kasteel maar ook de tuinen rondom het kasteel. Qua onderhoud kom je al snel te spreken in termen van duurzaamheid, zowel economische als ecologische duurzaamheid. Wat betreft prijs, onderhoudscyclus en natuurlijke omgeving zoek je naar de mogelijkheid deze met elkaar te verbinden.’ Al snel ontstond binnen dat overleg de vraag of de toepassing van ecologisch duurzame verven mogelijk was, mede afgezet tegen de kosten. De Lange: ‘Dat alternatief vonden we in de keuze voor het gebruik van lijnolieverven.’
Hogere impregnerende werking
De architect en tevens de adviseur van stichting, die van meet af aan bij het proces betrokken was, sloot het plan kort met de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) waar het initiatief werd toegejuicht. De Lange: ‘Overtuigend was het argument om met verven te werken op lijnoliebasis, de hogere impregnerende werking van de verf. Traditionele synthetische verven liggen als het ware als een plakkaat op de ondergrond, de lijnolieverf daarentegen trekt dieper in de onderlaag en beschermt het hout beter tegen schimmels. Een aspect dat duidelijk aansluit bij onze duurzaamheidsgedachte.’
Duurzaamheid leidend in de aanbesteding
Binnen de aanbesteding werd dan ook de uitdrukkelijke wens geuit een milieuvriendelijk alternatief te offreren. Ruissen: ‘In eerste instantie was de prijs in deze aanbesteding leidend en toch bleek de keuze voor duurzaamheid een onderscheidende rol te spelen.’ Reden voor Zegers om in te schrijven om de opdracht uiteindelijk gegund te krijgen. Wel liet Zegers met toestemming het kasteel verftechnisch beoordelen door Ursa Paint, leverancier van onder andere de lijnolieverven van Aquamaryn. Zegers: ‘De cradle-to-cradle-gedachte van Ursa Paint, de herwinbaarheid van de grondstoffen, sloot perfect aan bij de gedachte die wij als opdrachtgever, adviseur en opdrachtnemer nastonden: vanuit de groene gedachte naar een gebouw kijken. Idealistisch én realistisch. Saillant detail: het vlas voor de lijnolie van Aquamaryn wordt nota bene verbouwd in Zeeuws-Vlaanderen, hét vlasgebied van Nederland.’ Zegers weet waarover hij praat. ‘De meeste van mijn opdrachtgevers kiezen voor synthetisch. Het aandeel toepassingen met lijnolieverf is nog heel klein. Toch probeer ik altijd dit aspect te benadrukken. Niet alleen ideologisch. Ik ben er namelijk ook van overtuigd dat wanneer je van meet af aan lijnolieverf toepast, het hout een betere diepere bescherming tegen houtrot geniet dan het laag op laag inpakken met synthetische verven met een uiteindelijk versteende eindlaag tot gevolg.’
Steen, hout en metaal
Het overwegend uit steen opgetrokken kasteel bestaat ook uit heel wat meters houtwerk. Ruissen : ‘De opdracht bestond uit het schilderen van de gehele buitenschil: ramen, deuren, kozijnen en daklijsten, wat beperkt schilderwerk aan metaal en aan de binnenzijde daar waar het onderdelen betreffen die in relatie staan tot het schilderwerk aan de buitenzijde.’
Logistiek diende Zegers wel rekening te houden met de drogingskarakteristieken van de verf en met de belasting voor de gebruikers van het kasteel, hostelketen StayOkay en een museum voor natuur en landschap. Zegers: ‘Gestart half september en een oplevering eind oktober leek ons technisch realiseerbaar, een doelstelling die we dan ook hebben gehaald.’
Lijnolieverf versus synthetische verf
Hoewel gekozen is te schilderen in de publieksluwe periode waarin minder hostelgasten in het kasteel en koetshuizen verblijven, diende de ploeg van drie schilders goed rekening te houden met de relatieve luchtvochtigheid, dauwpunt, windrichting en de stand van de zon. Zegers: ‘Eerlijk is eerlijk. Een synthetische verf is minder temperatuursgevoelig en heeft een betere doordroging zonder snel mat te slaan. De aanvangsdroging en doordroging van een lijnolieverf is trager, zeker wanneer de temperatuur snel lager wordt, dat wel. Het is een kwestie ermee te kunnen en willen omgaan.’ Ruissen vult aan: ’En laten we in dit verband de motivatie van de schildersploeg niet onderschatten. Ze weten waarmee ze schilderen en waarom. Dat scheelt enorm.’
Iedere gevel zijn eigen benadering
Zegers: ‘Tot einde oktober kun je met lijnolieverf prima werken. Het is in dat verband belangrijk om een pand goed te kunnen lezen.’ Ruissen: ‘Oog hebben voor de planning van de voorbereidende werkzaamheden en dus weten wanneer je het uitvoerende gedeelte aanpakt. Zeker met dit soort verven. Elke gevel heeft zijn eigen benadering. De noordzijde is de koude kant, omgekeerd kan de zuidzijde in de zomer extreem heet zijn. En wat te denken van de inwerking van de zilte zeelucht?’ Het verfsysteem is in principe simpel: Aquamaryn Toplin Grond en Aquamaryn Aflak Glans, op basis van lijnolie-standolie. Zegers: ‘Daar waar we het systeem op kaal hout aanbrengen, een grondlaag, een voorlak en tweemaal aflak. Daar waar we de verf op (deels) bestaande vaste onderlaag aanbrachten, volstond een grondlaag en een aflaklaag.’