Soms worden er bij regulier onderhoud aan huizen van Vereniging Hendrick de Keyser op het eerste gezicht relatief onschuldige vondsten gedaan. Verspringend metselwerk, delen van een deurkozijn of restanten van oud schilderwerk. Stuk voor stuk zijn het sporen van het verleden van een huis.
Een vondst kan soms echter ook aanleiding zijn voor nieuw onderzoek naar een pand dat al langer in het bezit is en waarvan werd aangenomen dat de geschiedenis al goed in beeld was. Zo zijn nu op de zijgevel van Oudezijds Achterburgwal 155 in Amsterdam restanten van een historische gevelbelettering gevonden, die zo onbedoeld leidden tot de herontdekking van bijna drie eeuwen van een bijzonder medisch verleden.
Oudezijds Achterburgwal 155 is onderdeel van een blokje van drie huizen achter één unieke monumentale zeventiende-eeuwse gevel. Het geheel werd in 1644 gebouwd in opdracht van de Waalse Hervormde Gemeente, die op het naastgelegen plein kerk hield in de oude kapel van het Sint-Paulusklooster.
De drie huizen dienden lange tijd als belegging voor de verhuur, werden gefaseerd na 1770 los van elkaar verkocht en leidden vervolgens een eigen leven. Het monumentale karakter van het geheel ging daardoor enigszins verloren; de stoepen voor de huizen werden in de loop der tijd afgebroken, onderpuien werden vervangen en een gemeenschappelijk fronton op de kroonlijst werd verwijderd.
De nummers 151 en 153 kwamen in 1956 in het bezit van ‘Hendrick de Keyser’, nummer 155 pas in 1984. In Huizen in Nederland wordt aandacht besteed aan het geheel, maar de illustere geschiedenis van het rechterhuis op nummer 155 was tot voor kort grotendeels onbekend.
Gevelbelettering
Bij een schilderbeurt werd op de gestucte zijgevel aan het Walenpleintje, onder verschillende verflagen, boven een deur het woord ‘wachtkamer’ gevonden. Gevelbelettering kwam met name in de tweede helft van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw veel voor en de ouderdom van de letters moet daarom waarschijnlijk ook in deze periode worden gezocht.
De vraag was echter: wachtkamer van wat? Voor zover bekend was dit pand in het verleden een woonhuis en later kantoor. Achter de deur bevindt zich nu de toegang tot de appartementen op de bovenverdiepingen, maar deze is hier pas recentelijk gemaakt. Was het een wachtkamer van de naastgelegen Waalse Kerk? Een wachtkamer van een bedrijf? Een zoektocht in de historische krantendatabank bleek het antwoord te bieden.
Het Algemeen Handelsblad van 16 februari 1876 meldt ons dat ‘Op den O.Z. Achterburgwal bij het Walenpleintje is sedert eenige weken de nieuwe Diaconie-Apotheek der Nederduitsch Hervormde gemeente geopend’. De apotheek was bedoeld voor de armen van de diaconie en bevatte naast ‘een alleszins doelmatige apotheek’, ook ‘eene wachtkamer, waar de armen kunnen wachten op de bereiding en aflevering der geneesmiddelen’!
De Nederduitsch Hervormde Gemeente was de opvolger van de Waalse Hervormde Gemeente. Zij kochten het huis in 1875 ten behoeve van hun ziekenfonds. Na een kleine verbouwing opende hier in februari 1876 een apotheek. Nog diezelfde maand nam de uit Hoorn afkomstige apotheker Laurens Brons Boldingh intrek in het huis met zijn echtgenote en een dienstbode. Lang heeft de apotheek niet bestaan, omstreeks 1900 komt deze al niet meer in de archieven voor.
Hoe deze apotheek eruit zag, is vastgelegd op een schilderij van het Walenpleintje van de Haarlemse schilder Hendrik Keun (1738-1787). Op dit fantastische werk zien we niet alleen enkele kerkgangers, maar ook het huis van Jean en Susanna met de nieuwe apothekerswinkel, waarvoor een man (misschien Jean zelf?) iets staat te verhitten op een stoof. Door de openstaande voordeur zijn enkele apothekerskasten te zien.
Dankzij de nu ontdekte gevelbelettering is deze geschiedenis van de apotheek alsnog naar boven gekomen. Vereniging Hendrick de Keyser zet zich in voor het behoud van architectonisch of historisch belangrijke gebouwen en hun interieur. De Vereniging doet dit door panden te verwerven, en ze vervolgens te restaureren en te verhuren.
Bron en foto’s: Hendrick de Keyser